Ukryte

Konflikt cypryjski jest jedną z najbardziej skomplikowanych kwestii politycznych we współczesnej Europie. Rozgrywa się między cypryjskimi Grekami (77% mieszkańców wyspy) i Turkami (18%).

Cypr (Belapais) | Flaga Tureckiej Republiki Cypru Północnego
Cypr (Belapais) | Flaga Tureckiej Republiki Cypru Północnego (by graeme )

Cypr podzielony jest na część południową (grecką) oraz północną (turecką). Formalnie cała wyspa została przyjęta do Unii Europejskiej, w praktyce jednak członkiem wspólnoty jest tylko część grecka, natomiast części tureckiej – państwu nieuznanemu na arenie międzynarodowej – nie przysługują prawa wspólnotowe UE.

Historyczne podłoże konfliktu

Cypr to wyspa związana historycznie zarówno z Grekami, jak i Turkami. Pierwsi greccy osadnicy przybyli tu już ok. 1400 r. p.n.e. Od tego czasu wyspa dostawała się pod panowanie różnych potęg. W 1570 r. Cypr został zdobyty przez wojska Turków Osmańskich. Od drugiej połowy XVI w. datuje się kolonizację turecką, a więc turecką część historii wyspy.

Tureckie działania wojenne zwrócone były w Wenecjan, pod których panowaniem znajdował się wówczas Cypr. Dla Greków panowanie osmańskie przyniosło przede wszystkim zniesienie pańszczyzny oraz umocnienie Kościoła Prawosławnego (Turcy wspierali cypryjskie prawosławie, aby oderwać wyspę od związków z Kościołem Katolickim i Europą Zachodnią).

W XIX wieku na Cyprze mają miejsce pierwsze powstania antytureckie. Miały one związek z tendencjami narodowowyzwoleńczymi – przede wszystkim w Grecji, która uzyskała niepodległość w 1830 r. Z tego okresu wywodzi się termin enosis, oznaczający ruch propagujący zjednoczenie z Grecją całego Cypru, jako terenu historycznie i kulturowo greckiego.

Enosis i taksim

Na mocy Konwencji Cypryjskiej z 1878 r. wyspa znalazła się pod kontrolą Brytyjczyków. Formalnie Cypr stanowił nadal część Imperium Osmańskiego aż do 1914 r.

Panowanie brytyjskie na Cyprze trwało do 1960 r. W czasie rządów Brytyjczyków dążenie do enosis staje się u Greków cypryjskich coraz silniejsze, aż w końcu przeradza się w otwarty konflikt. Cypryjscy Turcy przeciwstawiają się koncepcji unii z Grecją zaznaczając, że pod rządami brytyjskimi mają zapewnioną równość praw.

Dążenie Greków cypryjskich do enosis było silnie wspierane przez Cypryjski Kościół Prawosławny. Jedną z głównych postaci ruchu enosis był arcybiskup cypryjski, Makarios III.

W latach 50., w odpowiedzi na nawoływania do unii z Grecją, cypryjscy Turcy wysuwają ideę taksim – czyli podziału wyspy na część grecką i turecką. Źródłem koncepcji taksim była obawa przed dyskryminacją Turków ze strony liczniejszych Greków.

Cypr | Enosis oznacza ruch, propagujący zjednoczenie z Grecją całego Cypru, jako terenu historycznie i kulturowo greckiego
Cypr | Enosis oznacza ruch, propagujący zjednoczenie z Grecją całego Cypru, jako terenu historycznie i kulturowo greckiego (by mamchenkov )

Niepodległy Cypr

Cypr zyskuje niepodległość w 1960 r., a prezydentem republiki zostaje arcybiskup Makarios III. Większość Cypryjczyków była zadowolona ze stworzenia niezależnego państwa. Prezydent Makarios zarzucił koncepcję enosis. Sprzeciwiał się również polityce taksim twierdząc, że Turkom wystarczą prawa mniejszości narodowej.

Konstytucja cypryjska przewidywała podział władzy pomiędzy Greków i Turków, z naciskiem na liczniejszych Greków (78% mieszkańców). Prezydentem republiki miał być Grek, wiceprezydentem – Turek. W radzie ministrów miało zasiadać 7 Greków i 3 Turków. Proporcję 7 do 3 zachowano również w parlamencie.

Pokój na wyspie nie trwał jednak długo i wkrótce konflikt rozgorzał na nowo.

Lata 60. to okres niepokoju zarówno na Cyprze, jak i w Grecji. Na Cypr wysłano siły pokojowe ONZ. Wysiłki dyplomatów mające na celu złagodzenie sporu kończą się fiaskiem, a prawicowa organizacja EOKA B podejmuje walkę o enosis i kieruje swe działania przeciwko cypryjskim Turkom.

W 1967 r. wojsko przeprowadza w Grecji zamach stanu. Dyktaturę wojskową, trwającą do 1974 r., znamy pod nazwą rządów czarnych pułkowników. Od 1969 r. grecka junta prowadzi własne rozmowy z Turcją, chcąc rozwiązać problem cypryjski bez udziału prezydenta Cypru. Rząd czarnych pułkowników wspiera ideę enosis, jednocześnie nie odrzucając taksim, czyli ustępstw terytorialnych wobec Turcji.

W lipcu 1974 r. na Cyprze dochodzi do zamachu stanu przeprowadzonego przez EOKA B. Makarios, przeciwnik podziału wyspy, ucieka z pałacu prezydenckiego, a przywódca EOKA B ogłasza się jego następcą. Nowy rząd proklamował przyłączenie Cypru do Grecji.

Interwencja turecka i podział Cypru

W odpowiedzi na działania nowych władz na Cyprze premier Turcji Bülent Ecevit zdecydował się na interwencję zbrojną. Desant turecki w okolicy Kyrenii miał miejsce 20 lipca. Pod presją sił ONZ niemal od razu ogłoszono zawieszenie broni, jednak rozmowy pokojowe nie przyniosły rezultatu.

W sierpniu wojska tureckie kontynuowały ofensywę i zajęły ok. 40% terytorium wyspy. Ludność grecka uchodziła z północnego Cypru, natomiast cypryjscy Turcy uciekali przed Grekami na tereny opanowane przez armię turecką. W ten sposób dokonał się podział wyspy również pod względem etnicznym.

Nieudana próba enosis skompromitowała grecką juntę. Dyktatura w Atenach upadła jeszcze w lipcu 1974 r.

Turcja zażądała utworzenia na Cyprze federacji, jednak prezydent Makarios trwał przy koncepcji jedności wyspy.

W 1975 r. na Cyprze Północnym proklamowano Tureckie Federalne Państwo Cypru. Turcja rozpoczęła kolonizację tej części wyspy. W 1983 r. Turecka Republika Cypru Północnego ogłosiła niepodległość. Państwo to uznawane jest jedynie przez Turcję, Nachiczewańską Republikę Autonomiczną oraz Organizację Współpracy Islamskiej.

Pod kontrolą turecką znalazło się 36% powierzchni Cypru. Linia podziału Cypru, zwana Zieloną Linią, jest obecnie strefą zdemilitaryzowaną kontrolowaną przez siły ONZ. Linia przecina na pół stolicę Cypru, Nikozję.

Cypr | Góry Pentadaktylos (tur. Beşparmak)
Cypr | Góry Pentadaktylos (tur. Beşparmak) (by Ozan Huseyin )

Sytuacja dzisiaj

W 2004 r. na Cyprze przeprowadzono referendum w sprawie zjednoczenia na warunkach tzw. planu Annana, aby cała wyspa mogła stać się członkiem Unii Europejskiej. Większa część Turków głosowała za zjednoczeniem. Projekt jednak przepadł, gdyż odrzuciła go większość Greków, będących na wyspie bardziej liczną narodowością. Grecy uznali warunki planu Annana za niekorzystne dla siebie, a zbyt korzystne dla Turków.

W maju 2004 r. Cypr przystąpił do Unii Europejskiej. Decyzja o przyjęciu do wspólnoty podzielonego państwa wydaje się być kuriozalna. Zadziałał jednak dyplomatyczny szantaż Grecji, która w razie nieprzyjęcia Cypru groziła wetem w sprawie przyjęcia do Unii innych nowych członków.

Choć członkiem Unii jest teoretycznie cały Cypr, w północnej części nie obowiązują prawa wspólnotowe, a Zielona Linia jest faktyczną granicą państw. Cypr Północny przyjął turecką walutę i hymn narodowy i jest jedynym państwem cypryjskim uznawanym przez Ankarę.

Obywatele UE mogą przemieszczać się z części południowej do północnej na przejściach granicznych, po uzyskaniu tam wizy wydawanej na podstawie ważnego paszportu jednego z państw Unii. Turcy z Cypru Północnego chcący odwiedzić jeden z krajów Unii muszą ubiegać się o wizę tak samo, jak obywatele Turcji.

Zainteresują Cię również

Park Archeologiczny Kato Pafos Park Archeologiczny Kato Pafos
Jedną z największych atrakcji, jakie oferuje odwiedzającym go turystom miasto Pafos, jest bez wątpienia wizyta w...
Salamina – starożytne miasto Salamina – starożytne miasto
Salamina to starożytne miasto położone w północnej części wyspy, około 5 km od Famagusty. Dawniej było to...
Zamek Saranda Kolones Zamek Saranda Kolones
Zwiedzając Pafos warto swe kroki skierować do portu, w pobliżu którego podziwiać można ruiny średniowiecznego zamku...
Zamki w Górach Kyreńskich Zamki w Górach Kyreńskich
Zwiedzając północny Cypr warto wybrać się w pobliże Gór Kyreńskich, gdzie wśród malowniczych szczytów wznoszą się...
Muzeum Archeologiczne w Nikozji Muzeum Archeologiczne w Nikozji
Jednym z najciekawszych miejsc w Nikozji jest Muzeum Cypryjskie (Muzeum Archeologiczne), które powstało już pod...
Zamek Kolossi Zamek Kolossi
Niedaleko miasta Limassol, w południowo-zachodniej części wioski Kolossi, stoi była twierdza krzyżowców – Zamek...